بسم الله

در نوشته قبل از ضرورت امر به معروف و نهی از منکر گفتم. این نوشتار تلاشی است کوتاه درباره یکی از سؤالات پیرامون این واجب شرعی.

این سؤال این است: به مقتضای آیه«لا إکراه فی الدین» هر کس برابر اعمال خویش آزاد بوده و هیچ کس حق بازجویی از او را ندارد. گرچه این سؤال، خود پاسخ خویش است اما جوابی صریح می طلبد.

سؤال کنندگان، کلمه إکراه را به معنای اجبار گرفته اند و نتیجه گرفته اند که در دین اجباری نیست و هر کس میتواند هر عملی!!! را انجام دهد. حال ببینیم این تصور چقدر صحیح است؟

الإِکْرَاهُ یقال فی حمل الإنسان على ما یکره(مفردات راغب اصفهانی) اکراه به معنای واداشتن هرکس است به هر آنچه آنرا بد میشمارد. هر انسانی یک طبع اولی دارد که بنا بر آن از برخی از مسائل بدش می آید. مانند قتل یک انسان بیگناه یا خوردن برخی مواد یا ... آنچه تمام مردم دنیا از آن بدشان میآید. میدانید این چه معنایی دارد؟ کمی فکر کنید.

حالا ببینیم معنای اجبار چیست؟

أَجْبَرَ-

إِجْبَاراً [جبر] هُ على الأمر: او را به زور وادار به آن کار کرد (فرهنگ ابجدی) بنابر این اجبار یعنی وادار کردن کسی بر هر کاری بدون آنکه فرد اختیاری از خویش داشته باشد. منظور نظر قرآن این نیست بلکه میفرماید: دین هیچگاه انسان را وادار به کاری که از آن بدش میآید نمیکند. پس از این جمله نیز بحثی کوتاه میآید بر این مبنا که رشد از غی مشخص شده است.« کلمه" رشد" که هم با ضمه" راء" و هم با ضمه" راء و شین" خوانده مى‏شود به معناى رسیدن به واقع مطلب و حقیقت امر و وسط طریق است، مقابل" رشد" کلمه" غى" قرار دارد، که عکس آن را معنا مى‏دهد»(ترجمه تفسیر المیزان/ذیل آیه) این معنا در سوره ای دیگر نیز آمده است. آنجا که میفرماید: فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواه. هم طغیان انسان و هم تقوای انسان به ما آموزش داده شده است. پس ما به طبع اولی و فطرت خویش از برخی کارها بدمان میآید و برخی کارها را خوش میدارد. به طور مثال ما از خوردن گوشت سگ بدمان میآید و اگر خوب بیاندیشیم از سرعت بسیار زیاد در خیابان باریک بدمان میآید و تنها چیزی که ما را به سمت این کارها میکشاند وسوسه است. دین هیچگاه ما را وادار به چنین کارهایی نمی کند. خودتان خوب بیاندشید: حیا را انسانها دوست میدارند یا بد؟ در سوی دیگر ما را وادار به کارهایی میکند که آنها را دوست میداریم اما به سبب وسوسه از آنها رویگردانیم. که البته پذیرش آنها نیز به عهده خود ما است ولی باید عواقبش را نیز بپذیریم. حال ما به حکم فطرت خویش میخواهیم پاک و با حیا زندگی کنیم عده ای با رفتارشان مانع آن هستند چه کنیم؟